دروغگویی کودکان
علل و عوامل ایجاد این رفتار و راههای پیشگیری و یا اصلاح آن
گاهی والدین فرزندان خود را به دلیل انجام بعضی رفتارها، مورد سرزش قرار میدهند؛ اما توجه نمیکنند که خود آنها در ایجاد عادات و رفتارهای نامناسب فرزندشان نقش مؤثری داشتهاند. یکی از مشکلاتی که ممکن است برخی خانوادهها با آن درگیر باشند دروغگویی کودکان است. در این مقاله به علل و عوامل این رفتار و راههای پیشگیری و اصلاح آن پرداخته شده است.
دروغگویی کودکان
علل و عوامل ایجاد این رفتار و راههای پیشگیری و یا اصلاح آن
سهیلا طاهریان- روانشناس بالینی- دفتر مشاوره بهزیستی کشور
گاهی والدین فرزندان خود را به دلیل انجام بعضی رفتارها، مورد سرزش قرار میدهند؛ اما توجه نمیکنند که خود آنها در ایجاد عادات و رفتارهای نامناسب فرزندشان نقش مؤثری داشتهاند. یکی از مشکلاتی که ممکن است برخی خانوادهها با آن درگیر باشند دروغگویی کودکان است. در این مقاله به علل و عوامل این رفتار و راههای پیشگیری و اصلاح آن پرداخته شده است.
پیاژه روانشناس معروف فرانسوی کشف کرد که کودکان تا حدود 4 سالگی بر اساس خشنودی والدینشان رفتار میکنند؛ بنابراین هر چیزی که مامان و بابا را خوشحال کند، خوب است و هر چیزی آنها را ناراحت و عصبانی کند، بد است. بنابراین طبیعی است دختر بچهای که گلدان مورد علاقه مادرش را شکسته، به وی بگوید که او آن را نشکسته است.
دکتر آرتور اَپل بل طی پژوهشی با 88 کودک 6 تا 9 ساله به این نتیجه رسید که فقط 2/18 درصد از 6 سالهها تفاوت بین حقیقت و افسانه و دروغ را میفهمند، ولی تا حدود 9 سالگی تقریباً همه کودکان میفهمد که داستانها واقعی نیستند. بنابراین پی بردن به تفاوت بین حقیقت و دروغ و افسانه نیاز به زمان دارد. گاهی حتی کودکان کلاس اول هم ممکن است این تفاوت را به خوبی درک نکرده باشند.
کودکان 10 سالهای که به طور مداوم دروغهای بزرگ میگویند، ممکن است دچار مشکلات جدی عاطفی و روانی باشند. برخی از این کودکان نمیتوانند بین رویا و واقعیت تفاوتی بگذارند؛ برخی دیگر میدانند که به رویابافی مشغولند، ولی از این موضوع احساس ناراحتی نمیکنند. تمام این کودکان به مشورت با یک متخصص نیازمندند.
علل دروغگویی
- ممكن است يك الگوي آموخته شده باشد و كودك در محيط (خانواده، دوستان، ...) آن را الگوبرداري كرده و ياد گرفته باشد؛ مثلاً زماني كه تلفن زنگ ميزند و پدر ميگويد گوشي را بردار و اگر مرا خواستند بگو پدرم در منزل نيست، در واقع در حال آموزش دروغگويي به فرزند خويش است.
- ترس يكي ديگر از دلايل دروغگويي است. بهتر است با كودكان رابطه صميمي و مهربانانه داشته باشيم تا به راحتي مشكلات خود را براي ما بيان كنند، در غير اين صورت ممكن است به دليل ترسي كه از ما دارند مجبور به دروغگويي باشند. ترس از خشونت و بدرفتاري با كودكان يكي از مهمترين علل دروغگويي آنان است.
- برخي از كودكان براي جلب محبت بزرگترها دروغ ميگويند؛ به عنوان مثال کودکی که دوست دارد مورد توجه والدینش قرار گیرد، خواهر یا بزرگترش را متهم به پرخاشگري ميكند. مثال دیگر، کودکی است که اظهار بیماری میکند تا مورد توجه اطرافیان قرار گیرد.
- انتظار بيش از حد توان و سن كودكان نيز يكي ديگر از دلايل دروغگويي در آنان است. اين مشكل را ممكن است در اغلب خانوادههايي كه از فرزندشان هميشه انتظار عملكرد عالي دارند، ببينيم.
- محدوديت افراطي و جلوگيري مدام از كارهاي مورد دلخواه كودك نيز ميتواند منجر به دروغگويي وی شود.
- سرزنش كودك و تحقير وي نيز از ديگر عواملي است كه منجر به دروغگويي در او ميشود. در اين موارد دروغگويي كودكان در جهت ابراز وجود است.
- گاهی آدمها برای لطمه نزدن به عواطف و احساسات طرف مقابل به او دروغ میگوید.
گاهی ممكن است كودكي به دليل خيالپردازي، متهم به دروغگويي شود. كودكان در سنين پايين گاهي خيالپردازي ميكنند و آرزوهاي خويش را به شكل يك واقعيت بيان ميكنند. مثلاً در برخي كودكان شاهديم كه در مورد
دوستي صحبت ميكنند كه وجود خارجي ندارد. گاهي نيز كودكان ترس خود را خيالپردازي كرده و به زبان
میآورند. در اين مورد، مادري شكايت ميكرد كه دخترم مرتباً مرا صدا ميزند و به در پنجره اشاره ميكند و ميگويد: « مامان سوسك ...». من سريع ميروم تا سوسك را بكشم ولي خبري از آن نيست. یا مادر دیگری میگفت: وقتی دخترم خرابکاری میکند و من از او سؤال میکنم میگوید: « برادرم اینکار را انجام داده است» در صورتی که او اصلاً برادر ندارد. اين موارد نبايد با دروغگويي كودكان اشتباه شود، در اينجا كودكان آرزوها، ترسها و نگرانيهاي خود را در قالب واقعيت بيان ميكنند.
از چه راهحلهایی برای راستگو شدن کودک استفاده کنیم؟
1 ـ مفهوم حقیقت را به کودک بیاموزید.
برای این کار میتوانید از مواقع بازی استفاده کنید. در هنگام بازی موقعیتهای زیادی وجود دارد که کودک تفاوت بین واقعیت و رویا را تمرین کند. مثلاً فرض کند پدر برای کودک شکلک درمیآورد و وانمود میکند که هیولاست و کودک حتی اگر پدرش ماسک به چهره نداشته باشد، باز هم میترسد. شما به عنوان مادر میتوانید با کودک صحبت کنید و به بگوئید آیا بابا واقعاً یک هیولاست؟ آیا اصلاً میشود بابا یک هیولا باشد؟ بعد برای او توضیح دهید که دیو و هیولا یا به قول بچهها « لو لو » واقعیت ندارد وخیالی است و نباید آنها را باور کند.
2 ـ الگوی رفتاری خوبی برای کودکتان باشید.
کودکان همچون دوربین فیلمبرداری هستند. هر چه را که میبینند یا میشنوند، ضبط میکنند و بعداً آن را عیناً اجرا میکنند. مخصوصاً اگر فیلم را از اعمال کسانی که دوستشان دارند ضبط کرده باشند. بنابراین بکوشید تا الگوی راستگویی برای کودکتان باشید.
3 ـ باعث دروغگویی کودک نشوید.
وقتی سراسیمه به طرف کودک میروید و میپرسید « آیا تو از کمد بالا رفته و شیشه مربا را شکستهای؟» کودک با چهره معصومانهای میگوید « نه ». در چنین شرایطی راستگوترین کودکان هم دروغ میگویند. چون ترس یکی از علل اصلی دروغگویی است.
به جای سؤال کردن از کودک، با جمله خبری به او بگوئید که چه کاری انجام داده است. یعنی بدین شکل: « تو از کمد بالا رفتهای و شیشه مربا را شکستهای».
4 ـ جریمه دروغگویی را جریمه رفتارهای نادرست دیگر، جدا کنید. اگر قرار است کودک به دلیل چند رفتار نادرست جریمه شود، برای او مشخص کنید کدام جریمه از بابت دروغگویی اوست.
5 ـ راستگویی را تقویت کنید: برای این کار میتوانید از پاداشهای روزانه مثل آدمس یا بستنی؛ پاداشهای هفتگی مثل کتاب یا فیلم و پاداشهای ماهانه مثل عروسک یا اسباببازی استفاده کنید.
6 ـ از روش اصلاح گام به گام استفاده کنید. در این روش، کودک به خاطر رفتار صادقانه پاداش میگیرد و در مقابل دروغگویی تنبیه میشود. این روش به شکل زیر عملی میشود:
گام اول:
ابتدا باید تمرین کنید که چگونه به رفتار مطلوب کودک ( که در اینجا منظور، راستگویی کودک است) توجه نشان دهید و بدانید که از چه راههایی باید آن را تقویت نمائید (بهتر است لیستی از تقویتکنندههای خوشایند کودک را تهیه کرده و از آنها به تناسب موقعیت، استفاده کنید).
گام دوم:
در اجرای قواعد باید ثابت قدم باشید، در غیر این صورت به نتیجه دلخواه نخواهید رسید.
گام سوم:
عوامل ایجاد رفتارهای راستگویی و دروغگویی کودک را ثبت کنید. عواقب هر یک از رفتارها را نیز یادداشت نمائید. مثلاً یادداشت کنید که چه چیزی باعث راستگویی یا دروغگویی او گردید و بعد از این رفتارها با او چگونه برخورد شد.
گام چهارم:
روشهای تقویت رفتار مناسب (راستگویی) و کاهش رفتار نابهنجار (دروغگویی) را بکار گیرید. برای تقویت رفتار مناسب میتوانید با استفاده از بند 5 همین مقاله عمل کنید و برای کاهش دروغگویی به جای تنبیه کودک از روش محروم کردن وی استفاده نمائید. محرومیت میتواند به شکلهای مختلف باشد از جمله: محروم نمودن او از دیدن کارتن یا فیلم مورد علاقه، محروم شدن از رفتن به پارک در آن روز، محرومیت از خرید خوراکی، ... باشد.
7 ـ در صورت دروغگویی جدی و مداوم از یک متخصص کمک بخواهید.
در پایان، نباید فراموش کرد که پیشگیری، بهتر از درمان است. اگر رفتار والدین ، صادقانه و صمیمی و دوستانه باشد، رفتار کودکان نیز صادقانه خواهد بود. زیرا ما الگوی آنها هستیم وکودکان بیشتر از آنکه حرفهای ما را بپذیرند از رفتار ما میآموزند.
منابع:
- چگونه با كودكم رفتار كنم؛ دكتر استفن گاربر؛ شاهين خزعلي، هومن حسيني نيك، احمد شريف تبريزي، زير نظر دكتر محمد ولي سهامي، تهران، انتشارات مرواريد، چاپ چهاردهم، 1383
- بلوغ: مشكلات رواني نوجوانان ـ افت تحصيلي، اكرم (گيتي) حيدري، تهران، انتشارات پَرَشكوه، چاپ سوم 1383
- كليدهاي رويارويي با مشكلات رفتاري كودكان؛ الينور سيگل و ليذا سيگل؛ ترجمه دكتر مسعود حاجيزاده؛ تهران؛ انتشارات صابرين؛ كتابهاي دانه، 1378
- رشد و شحصیت کودک ؛ پاول هنری ماسن، جروم کیگان، آلتا کارول هوستون، جان جین وی کانجر؛ ترجمه مهشید یاسایی؛ تهران ؛ انتشارات ماد ؛ چاپ یازدهم، 1376
منبع:http://moshaver.behzisti.ir